مژده صفایی
مدلسازي رويشگاه بالقوه گونه‌ي گياهي گون زرد (Astragalus verus Olivier) با استفاده از دو روش تحليل‌عاملي آشيان اكولوژيك (ENFA) و رگرسيون‌لجستيك (LR) در منطقه فريدون‌شهر استان‌اصفهان
شناسايي، حفظ و اصلاح رويشگاههاي گياهان دارويي و صنعتي مراتع، از نقطه نظر اقتصادي و اجتماعي حائز اهميت است. امروزه با پيشرفت علم آمار و سيستم اطلاعات جغرافيايي، تعيين رويشگاه بالقوه‌ي گونه‌هاي گياهي با استفاده از روش‌هاي مدلسازي ميسر شده‌است. مدل‌هاي پراكنش گونه‌هاي گياهي به‌عنوان يك الگوريتم آماري-تحليلي تعريف مي‌شوند كه با توجه به مشاهدات ميداني و نقشه‌هاي داده‌هاي محيطي، پيش‌بيني توزيع گونه‌ها را ميسر مي‌سازند. اين مطالعه با هدف مدلسازي و تهيه‌ي نقشه‌ي رويشگاه بالقوه‌ي گون زرد (Astragalus verus Olivier) به‌عنوان گونه‌اي داراي ارزش‌هاي حفاظت خاكي -دارويي با استفاده از روش رگرسيون لجستيك و تحليل عاملي آشيان اكولوژيك در مراتع فريدون‌شهر استان اصفهان انجام شد. براي نيل به اين هدف نقشه‌ي متغيرهاي خاك از داده‌هاي مربوط به 70 پروفيل خاك منطقه‌ي مطالعاتي و نقشه‌ي متغيرهاي اقليمي از 10 ايستگاه هواشناسي معرف منطقه به‌كمك تكنيك‌هاي زمين‌آمار در اندازه تفكيك مكاني 90×90 متر تهيه گرديد. همچنين مختصات 100 سايت به عنوان مكان‌هاي حضور و عدم‌حضور گونه با روش نمونه‌برداري تصادفي- طبقه‌بندي ثبت گرديد. براي هر سايت نمونه‌برداري اطلاعات مربوط به حضور و غياب گونه و متغيرهاي محيطي ثبت و ارتباط بين پراكنش گونه و و عوامل محيطي با استفاده از دو روش رگرسيون لجستيك و تحليل عاملي آشيان اكولوژيك تعيين و نقشه‌ي پراكنش بالقوه‌ي گونه‌ي گونِ‌زرد در منطقه مطالعاتي توليد گرديد. روش تحليل عاملي آشيان اكولوژيك (ENFA)، فقط بر روي داده‌هاي حضور گونه متمركز هستند كه به مدل‌هاي پيش‌بيني كننده‌ي رويشگاه يا مدل‌هاي پروفيل موسوم هستند. اين روش تركيبي از سامانه‌ي اطلاعات جغرافيايي و آناليز آماري تجزيه عاملي مي‌باشد كه دامنه پراكنش جغرافيايي گونه‌ي مورد مطالعه را با استفاده از داده‌هاي رخداد گونه و لايه‌هاي محيطي، به صورت نقشه ترسيم مي‌نمايد. خروجي اين مدل نشان داد كه مهم‌ترين عوامل محيطي تأثيرگذار بر پراكنش اين گونه به ترتيب هدايت الكتريكي خاك، ميزان كلسيم‌كربنات، اسيديته‌ي خاك، درجه‌ي شيب و متوسط دماي ماهيانه بودند. ارزيابي مدل با استفاده از ضرايب آماري كاپا و سطح زير منحني پلات‌هاي ROC به‌ترتيب برابر 72/0 و 85/0 بود كه نشان‌دهنده دقت بالاي نقشه توليد شده مي‌باشد و رويشگاه كاملاً مناسب گونه 10000 هكتار معادل 10 درصد منطقه‌ي مطالعاتي تعيين شد. مدل رگرسيون لجستيك از گروه مدل‌هاي متمايز كننده‌ي گروهي بر اساس داده‌هاي حضور و عدم حضور رويشگاه بالقوه‌ي گونه را تعيين مي‌كند. نتايج حاصل از اين مدل نشان داد كه عوامل مهم محيطي تأثيرگذار بر پراكنش اين گونه؛ متوسط بارش سالانه، ميزان درصد رس خاك، متوسط دماي گرمترين فصل سال و درجه‌ي شيب است كه مطابق پيش‌بيني اين مدل،21000 هكتار ، معادل 21 درصد از سطح مراتع منطقه مطالعاتي را رويشگاه عالي تشكيل مي‌دهد. ارزيابي مدل رگرسيون با استفاده از ضرايب آماري كاپا و سطح زير منحني پلات‌هاي ROC به‌ترتيب برابر 50/0 و 75/0 بود كه بر اساس طبقه‌بندي جزء نقشه‌هاي با دقت خوبي قلمداد مي‌شود. نتايج مربوط به تأثير اندازه نمونه بر دقت روش‌هاي مدلسازي نشان مي‌دهد سطح زير منحني پلات‌هاي ROC نسبت به ضريب كاپا تغيير پذيري كمتري دارد و روش قابل اعتمادتري است. بر اساس نقشه‌هاي رويشگاه بالقوه و منحني‌هاي عكس‌العمل گونه، رويشگاه مناسب گون زرد در منطقه‌ي مطالعاتي، مناطقي با بافت متوسط تا نسبتاً سنگين (44 تا 48 درصد رس)، شيب متوسط (10 تا 20 درصد)، خاك‌هايي با شوري كم (كمتر از 3/0 دسي‌زيمنس بر متر)، رطوبت اشباع خاك بين 45 تا 47 درصد و اسيديته‌ي حدود 5/7 است. نتايج مدلسازي پراكنش بالقوه اين گونه و سايرگونه‌هاي گياهي مهم مي‌تواند در مكان‌يابي مناطق مستعد جهت احياي رويشگاههاي بالقوه‌ي گونه‌هاي مورد نظر استفاده شود.
كلمات كليدي: مدلسازي پراكنش جغرافيايي گونه‌هاي گياهي، گون زرد، تحليل عاملي آشيان اكولوژيك، رگرسيون لجستيك، زمين آمار، سيستم اطلاعات جغرافيايي.
